Новарадзiмiч Кiрэенка

Гэты малады чалавек прыехаў на Зэльвеншчыну месяцы з два таму, але ўжо паспеў здзівіць сваёй індывідуальнасцю, жыццёвай пазіцыяй. Галоўны спецыяліст аддзела архітэктуры і будаўніцтва райвыканкама Дзмітрый Кірэенка размаўляе выключна па-беларуску, апроч таго – грае на дудзе. З Гомельшчыны, краю радзімічаў, Дзмітрый прывёз не толькі захапленне беларускасцю, але і разуменне важнасці карпатлівай працы на гэтай глебе. Наша размова – пра вытокі народнасці і беларускую мову як сродак развіцця нацыянальнай культуры. – Дзмітрый, кажуць, большасці беларусаў, насамрэч, не патрэбна ні беларуская культура, ні беларуская мова. Але ж самыя цікавыя ідэі, самыя важныя інтэлектуальныя багацці заўсёды знаходзіліся ў руках меншасці. Чыя праўда? – Праўда ў тым, што тыя беларусы, якім, быццам бы, не патрэбна ні родная культура, ні родная мова, усё адно жывуць у беларускім асяродку. Шмат людзей ужываюць у сваёй гаворцы нейкія адметнасці беларускай мовы, як то фрыкатыўнае “г”, дзеканне/цеканне, аканне/яканне, многія выкарыстоўваюць дыялекты з родных мясцінаў. Такім чынам, людзі, не заўважаючы таго, жывуць у беларускім культурным кодзе. Між іншым, варта разумець, што мова – гэта не мэта, гэта ўсяго сродак. У выпадку з беларускай мовай гэта яшчэ і нейкі маркер, самаідэнтыфікатар. – Што могуць знайсці ў нашай мове і культуры тыя, хто сёння іх адмаўляе? Ад чаго яны адмаўляюцца? – Ад сябе. Ад сваіх каранёў. Бо, культура і мова маюць наш спрадвечны культурніцкі код, які, падобна караням, сягае ў глыб стагоддзяў, нават тысячагоддзяў. Сёння мы назіраем, як адраджаецца традыцыйная сялянская культура і, што немалаважна, міфа-паэтычнае ўспрыманне свету. Цікава, што некаторыя міфалагемы, якія сустракаюцца ў беларускай культуры, з’яўляюцца працягам індаеўрапейскіх міфалагемаў. А гэта сведчыць аб тым, што пэўным міфалагічным уяўленням беларусаў каля 3–4 тысяч год. Як прыклад прывяду месца, якое для мяне асабіста шмат што значыць. Каля вёскі Хальч у Веткаўскім раёне, што пад Гомелем, ёсць урочышча Зыбень. Месца цікавае сваім ландшафтам. Гэта прыгожыя яры, адзін з якіх носіць назву Гецаў яр. Паводле мясцовых паданняў, з гэтага яра выходзяць чароўныя коні, якія могуць хадзіць па вадзе. Справа ў тым, што міфалагема водных коней сустракаецца ў шматлікіх індаеўрапейскіх народаў (прынамсі можна ўзгадаць кельцкіх ніксаў). Гэта сакральная жывёла ўсіх індаеўрапейцаў. Жывёла, якая прыносіць сонца з-за вады, з-за мора, з таго свету… Нават сама этымалогія слова “радзімічы” можа выводзіцца з балцкага “радзімас” – знаходка. На Веткаўшчыне, дарэчы, ёсць паданне пра Івана Знайдзёна, які хадзіў на Шкляныя горы (а гэта таксама вельмі старажытная міфалагема) за сваёй жонкай. – Вы столькі ведаеце цікавага… Напэўна, шмат часу прысвяцілі пошукам інфармацыі, заручыўшыся вялікім жаданнем. Атрымліваецца, да беларускасці трэба дарасці? Ці гэта даецца з нараджэння? – Давайце я вам лепш распавяду, якім чынам прыйшоў да беларускасці. У школе я, насамрэч, не захапляўся ні беларускай мовай, ні беларускай культурай. Але заўжды цікавіўся, акрамя дакладных навук, міфалогіяй. У школьныя гады я паспеў крыху азнаёміцца з егіпецкай, грэчаскай, рымскай, са скандынаўскай міфалогіямі. Аднойчы ў мяне ўзнікла пытанне: а што такога ёсць у нас? Мне пашчасціла, бо вельмі своечасова бібліятэкар раённай дзіцячай бібліятэкі дала мне адну маленечкую кніжачку. Там не было адказаў на ўсе мае пытанні пра старажытных багоў, але там распавядалася пра сакральны сэнс дрэваў, насякомых, жывёл… Гэта быў моцны штуршок, мой першы крок да беларускасці. Дзесьці на другім курсе я сышоўся з гомельскай моладзевай краязнаўчай арганізацыяй “Талака”. Гэта найстарэйшае гомельскае аб’яднанне, якое існуе з 1986 года. У “Талацэ” я знайшоў сваю рэалізацыю. Затым стаў адным з заснавальнікаў праекта “Радзімас”, накіраванага на вывучэнне і актуалізацыю радзіміцкай спадчыны. Абодва заняткі зрабілі сваю справу: я канчаткова “беларусізаваўся”. Часам называю сябе новарадзімічам. Гэта, хутчэй, у жарт, хаця сваю радзіміцкую спадчыну адчуваю – усё ж такі міфалогія, этнаграфія Гомельшчыны, арэалу радзіміцкага рассялення, мае шмат цікавых рысаў, якія адметна вылучаюцца з агульнабеларускага этнасу. – Ці знайшлі ў Зэльве сяброў па ідэі, можа, задумалі нейкія праекты? – Будзем шчырымі. Я тут пакуль яшчэ няшмат часу. Таму не скажу, каб адшукаў шмат знаёмых, сяброў. А ідэі, канешне, ёсць. Спадзяюся, што як абзавядуся знаёмствамі, нешта зрушыцца з месца. Тым больш што да мяне сюды сябры прыязджаюць. Усе ж такі удваіх, утраіх нешта зладзіць значна прасцей. – Наконт сяброў. На Ганненскім кірмашы бачыла вас з сяброўкай за ігрой на беларускіх інструментах. Цікава даведацца пра вашу любоў да Беларусі праз музыку. Як вы да гэтага прыйшлі? – На самой справе, я не маю музычнай адукацыі, па шчырасці, заўжды лічыў, што і слыху. Але калі ўпершыню пачуў дуду, захапіўся яе гучаннем, у мяне ўзнікла патрэба як знешняя, так і ўнутраная – навучыцца граць. Вырашыў замовіць сабе дуду ў майстра. Важкім аргументам “за” было не толькі тое, што дуда – вельмі старажытны музычны інструмент, але і тое, што ён найбольш рытуалізаваны. Сам выраб дуды традыцыйна складаўся з таго, што на Каляды забівалі казу, скуру яе аддавалі дзеду, які мусіў за тыдзень, не сказаўшы ні слова, зрабіць інструмент. Такім чынам, сімвалічна забітая на Каляды каза ўваскрасала ў выглядзе дуды, і чалавек праз яе мог размаўляць з іншасветам, з багамі, з продкамі, з духамі. – Атрымліваецца, вы граеце для задавальнення? – Спрабую, канешне, нешта развучыць, таму што сапраўдны дудар павінен ведаць нейкія мелодыі танцавальныя, гульнёвыя. Але, насамрэч, у мяне няма вялікай мэты сядзець і развучваць матывы. Калі штосьці хочацца выразіць, я імправізую. Раней гэта была зусім жудасная какафонія, зараз жа пакрысе атрымліваецца хаця б. І, падаецца, няблага. Выходзіць, сапраўды, граю для задавальнення, тым больш што дуда для мяне такі інструмент, які, нягледзячы на медытатыўнасць гучання, можа быць і выразным, а выразнасць, актыўнасць, – гэта тое, чаго мне ў свой час не хапала. Я заўжды быў вельмі ціхім, але”Талака” і дуда пазбавілі мяне гэтага. Гутарыла Алеся ШУМОВІЧ.